Дойдубут туһугар, сайдыы туһугар бииргэ – сүбэнэн!

Күндү Сахам сирин олохтоохторо!
Ханнык баҕарар судаарыстыба туруктаах буолар төрдүн, олоҕун уйгутун бигэ тирэҕэ, туохха да тэҥнэммэт баайа-дуола – кини бэйэтин норуотун ис кыаҕар, санаатын күүһүгэр, үтүөҕэ тардыhар өркөн өйүгэр олоҕурара. Ол тэҥэ, хас биирдии киһи олоҕун уйгута, киһи быһыытынан тупсан, сайдан иһиитэ туох ханнык иннинэ бу киһи бэйэтин үтүөҕэ-сырдыкка дьулууругар тирэҕирэр. Дьонун-сэргэтин ити дьулуурун күүркэтэн, көмөлөһөн олоҕу тупсарар судаарыстыба, бэйэтэ да сайдар-туругурар аналлаах. Кыра, уһук түөлбэттэн саҕалаан, улуус, өрөспүүбүлүкэ, бүттүүн дойду үрдүнэн уопсастыба, дьон-аймах уонна судаарыстыба, былаас икки ардыгар итинник сайдыы туһугар бииргэ, сүбэнэн түмсэн хас биирдиибит олоҕун тупсарыахпыт, дойдубутун күүһүрдүөхпүт.

Итини сатаабатахпытына, кыайбатахпытына уопсастыба уонна былаас хайдыһыыта, муҥур уһукка ыһыллар суолга тириэрдиэн сөп. Онтон ыһыллыы-тоҕуллуу содулун өтөрдөөҕүтэ соҕус бары даҕаны илэ харахпытынан көрөн, эппитинэн-хааммытынан билэн турабыт. Хатылыыр сатаммат.
Ааспыт 90-с сыллар аймалҕаннарын биһиги олохпутугар, экэниэмикэбитигэр охсуутун билигин даҕаны ситэ оһоруна иликпит. Ол эрэн, өрүттэн иһиэхпит. Баҕарбыт хоту дьулурҕатык да буолбатар, син үлэ түмүгэ көстөн, дойдубут, Сахабыт сирэ сүһүөҕэр туран, сайдар, кыаҕырар өттүгэр дьулуһан, баран иһэр.
Сайдыы сүрүн кэрэһитэ – саҥа дьиэлэр, аныгылыы оҥоһуулаах социальнaй уонна производственнай объектар тутуллан үлэҕэ киириилэрэ. Суол-иис оҥоһуллар, гаас ситимнэрэ тардыллаллар, аныгы бастыҥ технология араас хайысхаларын баһылыыбыт. Экэниэмикэ саҥа салааларын тэрийэн, биһиги аҥардас хайа баайын хостуур салааттан эрэ тутулуктаах буолартан босхолонобут. Ыччаппыт промышленноска улам көхтөөхтүк киирсэн иһэр. Сотору кэминэн бу дьонтон төрөөбүт Сахаларын сирин, бүтүн Россия сарсыҥҥытын түстэһэр  кыахтаах салайааччылар, инженердэр көлүөнэлэрэ үүнэн-сайдан тахсыаҕа.
Индустрия сайдыытын суотугар өрөспүүбүлүкэ бюджетыгар үп киириитэ үс төгүл кэриҥэ эбилиннэ. Ол түмүгэр биһиги дьон олоҕо-дьаһаҕа тупсарыгар үбү-харчыны ордук хото угар кыахтанныбыт. Саха сирин олохтоохторун дохуоттара улаатар, бюджет эйгэтин үлэһиттэрин – учууталлар, быраастар, иитээччилэр хамнастара сыллата үрдээн иһэр кыахха киирдэ. Тыа сиригэр да уларыйыы тахсан, сэргэхсийии баар буолбута харахха быраҕыллар. Бэйэлэрэ үлэ тэринэн, тэрилтэ аһан, эбэтэр урбаанынан дьарыктаныан баҕалаахтарга өйөбүл араас көрүҥэ баар. Арыгылааһыны, коррупцияны утары охсуһуу күүһүрэр, эппиэтинэһэ суох буолуу, үлэҕэ ээл-дээл сыһыан туора көрүллэр. Ити уларыйыылары бэлиэтии көрбөт буолуоҕу сатаммат.
Дьон-сэргэ бүгүн үчүгэй өттүгэр уларыйыы, сайдыы тохтооботугар, дьулурҕатык салҕанан иһэригэр баҕарар. Олох таһыма үрдээтэҕин аайы саҥаттан-саҥа ирдэбил үөскээн, улаатан иһэр. Ол – олох сокуона.
Онон былаас, салалта норуот үрдээн иһэр ирдэбилин толуйарга күүһүн-кыаҕын түмүөхтээх, уонна ону сэргэ хас биирдии киһи бэйэтин үтүө дьулуурун, баҕатын сатаан толорор эйгэтин тэрийэргэ дьулуһуохтаах.
Өрөспүүбүлүкэ Бэрэсидьиэнин быһыытынан мин былаас уонна уопсастыба ити дьулуурдара сатаан дьүөрэлэһэр буолалларыгар, ол инниттэн өрөспүүбүлүкэбитигэр салайыы дьиҥнээх демократическай тутуллара олохсуйалларыгар дьулуһабын. Ол туһуттан күннэтэ сайдыы туһугар бииргэ, сүбэнэн үлэлииргэ, көхтөөх, түмсүүлээх буоларга ыҥырабын. Ол туһуттан хас биирдии киһи туруорсуута салалта бары таһымыгар тиийэригэр сөптөөх дьаһал ылыллыытын ситиһэр уонна ылыллыбыт дьаһаллар туолууларын ирдэһэр кыахтанарыгар усулуобуйа тэрийэргэ дьулуһабын.
Улахан уларыйыы хаһан да дэбигис оҥоһуллубат. Туруктаах буолуу уонна олох уйгута уопсастыба уонна былаас өр кэмҥэ бииргэ, сүбэнэн дьулуһууларын түмүгэр эрэ ситиһиллэр.
Мин эрэнэбин, биһиги бары түмсэн, сомоҕолоһон өрөспүүбүлүкэбит силигилии сайдарын, соргулаах буоларын ситиһиэхпит.

Күндү биир дойдулаахтарым!
Биһиги 2013 сыл балаҕан ыйын 8 күнүгэр Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин саҥа састаабын талыахпыт. Бу күн өссө 19 муниципальнай оройуон баһылыктара уонна олохтоох салайыныы 23 бэрэстэбиитэллээх уорганнарын дьокутааттара быыбарданыахтара.
Билигин үгүспүт кырдьыгы сымыйаттан, дьиҥнээх үлэни көлдьүн эрэннэрииттэн араара үөрэннибит. Бар дьон иэдээнинэн-кыһалҕатынан туһанан суол солоно сатыыр политиктар кэмнэрэ аастылар. Быыбардааччы итэҕэлин атыттар ситиһиилэринэн саптыммакка, эбэтэр кинилэри хараардан буолбакка, бэйэ кыаҕын, үлэтин көрдөрөн  эрэ ылыахха сөп.
Өрөспүүбүлүкэбитигэр киэҥ билиилээх-көрүүлээх, дириҥ өйдөөх-санаалаах, дьон-сэргэ туһугар харыстаммакка үлэлииргэ бэлэм күүстээх салайааччылар наадалар. Саҥа парламеҥҥа кырдьыктаах күрэскэ көнөтүнэн кыайбыт, дьон-сэргэ үтүө санаатын түмэ тардыбыт үрдүк кылаастаах профессионаллар кэлиэхтээхтэр.

Ытыктабыллаах быыбардааччылар!
Өрөспүүбүлүкэҕэ кэлэр кыһыны этэҥҥэ туоруурбутун быһаарар сайыҥҥы үлэ үгэннээн турар. Оппутун оттоон, оттукпутун бэлэмнэнэн, уоппутун-күөспүтүн, аспытын-таҥаспытын дьаһанан, саҥа үөрэх дьылыгар үчүгэйдик тэринэн кыһыны көрсүөхтээхпит. Үгүс улуустарга уонна нэһилиэктэргэ айылҕа дьайыытыттан уустук балаһыанньа үөскээбитинэн өрөспүүбүлүкэ бэрэсидьиэнин быһыытынан салалта өттүттэн халаан уутугар эмсэҕэлээбиттэргэ көмө оҥоһулла турар диэн тиэрдэбин. Уу ыган, эбэтэр кураантан оҕустарбыт хаһаайыстыбаларга, биирдиилээн киһиэхэ тиийэ кими да хаалларбакка көмөлөһөр туһугар бырабыыталыстыба чопчу дьаһаллары олоххо киллэрэр. Кэлэн иһэр күһүн улахан түбүктээх буолара сабаҕаланар. Быыбар мөккүөрүгэр-дьалҕааныгар оҕустаран итини умнубаккытыгар көрдөһөбүн.
Сахабыт сирин инникитин туһугар сүҥкэн эппиэтинэһи бука бары бииргэ сүгэрбитин эһиги өйдүүгүт-билэҕит.
Быыбарга көхтөөхтүк кыттыаххыт диэн эрэнэбин. Аҥардас лозуннарга, ыҥырыыларга буолбакка, өрөспүүбүлүкэбитигэр, дойдубутугар олохпут тупсарыгар туһуламмыт үчүгэй өттүгэр уларыйыыларга, саҕалааһыннарга олоҕуран уонна бу туһугар дьиҥнээх, түмүктээх үлэлэринэн бигэргэппит уонна салгыы үлэлии сылдьар биирдиилээн дьон уонна политическай күүстэр тустарыгар куоластааҥ.
Дойдубут туһугар, сайдыы туһугар бары сомоҕолоһон, бииргэ, сүбэнэн үлэлиэҕиҥ!